Türkiye Editörler Çalıştayı-4

Üniversitelerde Bilimsel Kitap ve Dergi Yayıncılığı

 Mevcut Durum – Sorunlar – İhtiyaçlar – Çözüm Önerileri – Örnek Uygulamalar

ÇALIŞTAY RPOGRAMI (PDF)

“Üniversitelerde Bilimsel Kitap ve Dergi Yayıncılığı: Mevcut Durum – Sorunlar – İhtiyaçlar – Çözüm Önerileri – Örnek Uygulamalar” konusuna odaklanan, 25-27 Aralık 2021 tarihlerinde çevrim içi olarak 13 üniversite, Kültür Bakanlığı, ANKOS ve ÜNAK tarafından iş birliği içinde düzenlenen 4. Türkiye Editörler Çalıştayı kararları, çalıştayı düzenleyen rektörler tarafından açıklandı.

Çalıştayın Tarihçesi

Editörler Çalıştayı, Türkiye merkezli akademik dergi ve kitap yayıncılığının mevcut durumu ile sorun ve ihtiyaçlarını belirlemeye ve çözüm önerileri geliştirmeye odaklanan, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi tarafından 2018 yılından itibaren organize edilen ulusal bilimsel bir etkinliktir. Çalıştayın ilki, 20 Ocak 2018 tarihinde Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nin ev sahipliğinde elli beş editörün katılımı ile düzenlendi. İlk çalıştayda, hakemli dergi yayıncılığın mevcut durumu, sorun ve ihtiyaçları ile çözüme yönelik öneriler ele alındı ve karara bağlandı. Çalıştayda oy birliği alınan otuz beş karar, YÖK, ÜAK, Üniversiteler ile ilgili kurum ve dergi editörlüklerine resmî yazı ekinde gönderildi ve alınan kararlar editörlükler tarafından büyük oranda uygulanmaya başlandı. Çalıştayın ikincisi, 19 Ocak 2019’da yine Sivas’ta altmış altı editörün katılımı ile gerçekleştirildi. Çalıştayda oy çokluğu ile alınan yirmi sekiz karar, dergi editörlükleri ile ilgili kurum ve kuruluşlara sunuldu. Kararların zaman içinde uygulanmasının, kararları uygulayan dergilerin ulusal ve uluslararası indekslerce dizinlenmelerine ve akademik yayıncılık kalitelerine katkı sağladığı gözlemlendi. Çalıştayın üçüncüsü, 26 Aralık 2020 tarihinde Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile Sivas Cumhuriyet Üniversitesi tarafından çevrim içi olarak düzenlendi. Çalıştayda, hakemli dergi yayıncılığın sorun ve ihtiyaçları ile bunların çözümüne yönelik konular ele alındı. Çalıştay sonunda yirmi beş karar kabul edilerek duyuruldu ve ilgili kurumlara gönderildi (www.editorlercalistayi.com).

Editörler Çalıştayı’nın dördüncüsü, 25-27 Aralık 2021 tarihlerinde Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nin düzenleyiciliğinde T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Harran Üniversitesi, Hitit Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi ile Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu (ANKOS) ve Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği’nin (ÜNAK) destek ve paydaşlığında, “Üniversitelerde Bilimsel Kitap ve Dergi Yayıncılığı: Mevcut Durum – Sorunlar – İhtiyaçlar – Çözüm Önerileri – Örnek Uygulamalar” teması ile gerçekleştirildi (Çalıştay video arşivi: https://www.okuokut.org/kurs/turkiye-editorler-calistayi-4/).

Çalıştay hazırlıkları, paydaş üniversite, kurum ve kuruluşların temsilcilerinin katılımı ile oluşturulan Düzenleme Kurulu tarafından yürütüldü. Düzenleme Kurulu, 9 ve 30 Kasım ile 10 Aralık 2021 tarihlerinde toplanarak çalıştay programını hazırladı ve 11 Aralık 2021’de duyurdu.

YouTube üzerinden de canlı yayımlanan çalıştay, Açılış ve Kapanış oturumları dışında 11 oturum olarak gerçekleştirildi. İlk oturumda “Yayıncılık Sektörü ve Üniversite Yayınları”, ikinci oturumda “Üniversitelerde Yayın Komisyonu Yapılanmasının İhtiyacı Karşılama Durumu”, üçüncü oturumda “Üniversitelerde Bilimsel Yayıncılığının Geliştirilmesi”, dördüncü oturumda “Açık Erişim – Açık Bilim – Kurumsal Arşivler”, beşinci oturumda “Üniversite Yayınevleri ile İlgili Mali Konular”, altıncı oturumda “Üniversite Yayınlarında Bilimsel Kalite ve Yayın Etiğine Uygunluk”, yedinci oturumda “Üniversite Yayınlarının Ulusal ve Uluslararası İndekslerde Görünürlüğü”, sekizinci oturumda “Üniversitelerde Yayıncılığa Dair Örnek Uygulamalar”, dokuzuncu oturumda “Araştırma Verisi, Veri Yönetimi ve Yayıncılık”, onuncu oturumda “Deneyim Paylaşımı: Editörlerin Dilinden Tecrübe Aktarımı” ve on birinci oturumunda “Dergi ve Kitap Yayıncılığında Ortak Sistem Kullanımının Fırsat ve Riskleri”  ayrıntılı olarak ele alındı. Çalıştaya; üniversiteler ile ilgili kurum ve kuruluşlardan elli dört konuşmacı katkı sağladı.

4. Türkiye Editörler Çalıştayı Kararları

Editörler Çalıştayı, 25-26 Aralık 2021 tarihlerinde Sivas Cumhuriyet Üniversitesi’nin koordinesinde Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Anadolu Üniversite Kütüphaneleri Konsorsiyumu (ANKOS), Artvin Çoruh Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Harran Üniversitesi, Hitit Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri Derneği (ÜNAK) ve Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi işbirliğinde gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda üniversitelerde bilimsel kitap ve dergi yayıncılığının mevcut durumu, sorunlar ve ihtiyaçları, çözüm önerileri ve örnek uygulamalar ele alınmıştır. Çalıştayda editörler, yayıncılar, kütüphaneciler, araştırmacılar ve ilgili taraflarca önerilen kararlar, 27 Aralık 2021 Pazartesi 14:30-16:30 saatleri arasında çevrim içi olarak oylamaya açılmıştır. Aşağıda sunulan 34 karar, 4. Türkiye Editörler Çalıştayı Kararları olarak oy çokluğuyla kabul edilmiştir.

İdari Yapılanmaya Dair Kararlar

1. Üniversitelerde yayın faaliyetlerinin Üniversiteler Yayın Yönetmeliğinin “Her üniversitede bir rektör yardımcısının başkanlığında üniversite yönetim kurulunun kendi üyeleri arasından belirleyeceği iki öğretim üyesinden oluşan bir yayın komisyonu oluşturulur.” maddesi gereğince kurulan Yayın Komisyonları tarafından yürütülmesi öngörülmüştür. Yayın Komisyonlarında görev alan başkan ve üyelerin idari sorumlulukları göz önüne alındığında; yayın başvurusu alımı, editoryal sürecin yönetilmesi, ISSN-ISBN ile bandrol alımı, basım, yayım, derleme, satış, dağıtım ve tanıtım gibi ayrıntılı iş süreçleri bulunan kitap ve dergi yayıncılığı için komisyon yapılanmasının ihtiyaca cevap veremediği, her bir üniversitenin farklı çözüm arayışlarına yönelmek zorunda kaldığı, mevcut üniversite sayısına nispetle elde edilen ulusal ve uluslararası yayın etki değerleri ve indesklenme düzeyinin beklenilen düzeyde olmadığı tespit edilerek üniversitelerde Bilimsel Yayınlar Daire Başkanlığı, Bilimsel Yayınlar Koordinatörlüğü veya ilgili bir birim kurulmasının gerekli olduğunun duyurulmasına,
2. Basın Kanunu kapsamında yayınlardan sorumlu yazı işleri müdürü atamasının gerekli olduğu, buna karşın kitap ve dergi yayımlayan üniversitelerde yazı işleri müdürünün görevlendirilmemiş olabildiği, yayın sorumlusunun bulunmamasının üniversite yayınlarının yayın, basım, dağıtım ve derleme süreçlerinde aksaklıklara yol açması nedeniyle bu gerekliliğin yerine getirilmesinin hatırlatılmasına,
3. Üniversitelerdeki kitap ve dergi yayınlarının; fakülte, enstitü, araştırma merkezi gibi alt birimlerce ayrı ayrı yürütülmesi yerine, kurulacak tek bir merkezden Üniversite Yayınevi markasıyla ulusal ve uluslararası yayıncılık ve kalite ilkelerine uygun olarak profesyonel bir yaklaşımla yürütülmesinin gerekli olduğuna,

Hukuki Düzenleme İhtiyacına Dair Kararlar

5. Üniversite sayısı dikkate alındığında ulusal ve uluslararası yayıncılık standartlarına uygun basılı ve elektronik yayın yapan üniversite yayınevi sayısının yeterli düzeyde olmadığına, 1984 yılında çıkartılan Üniversiteler Yayın Yönetmeliğinin, basılı ve elektronik yayıncılığın ulaştığı düzey açısından ihtiyaca cevap veremediğine, bu yönetmeliğinin üniversite merkezli akademik yayıncılığa dair idari yapı kurulmasına imkân verecek, eser yayımı, basımı, dağıtımı, satışı ile bilimsel yayıncılığa dair akademik ve etik bilimsel yayın standartlarını içerecek şekilde güncellenmesinin gerekli olduğuna, bu amaçla Yükseköğretim Kurulu tarafından bir çalışma grubu oluşturulmasının önerilmesine,
6. Türkiye merkezli yayın yapan akademik dergilerin büyük oranda üniversiteler tarafından yayımlandığına, buna karşın ulusal ve uluslararası indekslerce taranan dergi sayısının istenilen düzeyde olmadığına,  1984 yılında çıkartılan ve üniversite yayını hakemli dergilerle ilgili hükümler içeren Üniversitelerde Ders Aracı Olarak Kullanılan Kitaplar, Teksirler ve Yardımcı Ders Kitapları Dışındaki Yayınlarla İlgili Yönetmeliğin ihtiyaca cevap veremediğine, bu yönetmeliğinin hakemli dergiciliğe dair yayın ve etik standartlarını içerecek şekilde güncellenmesinin gerekli olduğuna,
7. Üniversiteler Yayın Yönetmeliği ile Üniversitelerde Ders Aracı Olarak Kullanılan Kitaplar, Teksirler ve Yardımcı Ders Kitapları Dışındaki Yayınlarla İlgili Yönetmeliğin maddelerinin incelenerek kapsamlı içeriğe sahip Üniversiteler Yayın, Açık Erişim ve Açık Bilim Yönetmeliğinin hazırlanmasının önerilmesine,
8. Satış ve dağıtım açısından geliştirilmeye açık olan Üniversite yayınlarının, satış ve dağıtımlarının piyasa şartlarına uygun olarak yapılabilmesine yönelik gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasının önerilmesine,
9. 1984 yılında çıkarılan Üniversiteler Yayın Yönetmeliğinde, o yıllar için uygulanması mümkün olan ancak üniversiteler ve öğretim elemanı sayılarının artması sonucunda uygulanmaz hale gelen “Tüm üniversitelerdeki konu ile ilgili öğretim elemanlarına birer adet ücretsiz kitap gönderilir” şeklindeki kitap dağıtımına ve diğer konulara dair maddelerin yönetmelikten çıkarılmasının önerilmesine,
10. Üniversitelerde yürütülen kitap ve dergi yayıncılığını geliştirmeye dönük olarak Üniversitelere, yayıncılık süreçlerini ve yayın politikalarını düzenleyen Yayın Yönergesi çıkartmalarının Üniversitelere tavsiye edilmesine,
11. Üniversite merkezli akademik yayıncılığın ulusal ve uluslararası normlar çerçevesinde gelişimini takip eden, karar mercilerine öneriler sunan, editörlere yönelik uygulama rehberleri hazırlayan “Üniversiteler Akademik Yayıncılık Çalışma Grubu” kurulmasının önerilmesine,
12. Doçentlik başvuru şartlarında Filoloji, Hukuk ve İlahiyat gibi bazı bilim alanları için uluslararası makale kategorisinde yer alan “uluslararası alan indekslerinin” hangileri olduğunun belirlenmemiş olmasının doçent adayları, değerlendirme jüri üyeleri ve editörleri tereddütte bıraktığına ve bu konudaki belirsizliği gidermeye yönelik bir düzenleme yapılmasının gerekli olduğuna,

12. Türkiye dışında, “ulusal yayınevi-uluslararası yayınevi” ayrımının ve tanımlamalarının bulunmadığı, Akademik Teşvik Yönetmeliği[1] ile ÜAK’ın kabul ettiği ulusal ve uluslararası yayınevi tanımlarının[2] aynı olmamasının belirsizliğe ve hatalara yol açtığı dikkate alınarak bu tanımlamaların güncellenmesine dönük çalışma grubu oluşturulmasının önerilmesine,

Editoryal Sürecin Etkin Yürütülmesine Dair Kararlar

18. Editörlük ve e-yayın yönetmenliği gibi basılı ve elektronik yayıncılığa yönelik meslek yüksek okulu veya lisans düzeyinde eğitim-öğretim programı bulunmadığı, Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından meslek olarak tanımlanan bu alanlarda çalışmak isteyenlere yönelik programlar veya sertifikalı eğitimler düzenlenmesine ihtiyaç duyulduğunun duyurulmasına,
19. Üniversite veya birim dergilerinde editörlerin görev değişimi sürecinde yeni sayı yayımı, indekslere başvuru ve veri iletim işlemlerinde aksamalar olabildiği dikkate alınarak, bu tür aksaklıkların engellenmesi amacıyla görev devirlerinde dergilere ait kurumsal arşivin oluşturulması ve mevcut durumunu gösterir rapor devredilmesinin bir usûl olarak belirlenmesi ve uygulanmasının önerilmesine,
20. Yayımlanan her yeni matbu sayının Derleme Kanunu’nda belirtilen ilgili kurumlara gönderilmesine ve online dergilerin sayı verisinin ise Milli Kütüphane Elektronik Yayın Derleme Sistemi EYDeS’e yüklenmesinin Derleme Kanunu gereği yasal bir zorunluluk olduğunun hatırlatılmasına,
21. Ulusal ve uluslararası indekslere yapılan başvuruların teknik eksiklikler sebebiyle olumsuz neticelenmemesi için dergilerin ISSN kayıtlarındaki ve web sayfalarındaki Türkçe ve İngilizce bilgiler ile matbu sayıların jenerik sayfalarındaki bilgilerin güncel ve aynı olması gerektiğinin hatırlatılmasına,
22. Türkiye merkezli üniversite yayınlarının ulusal ve uluslararası tanınırlığının artırmasına yönelik farklı dillerde yayın katalogları hazırlanmasının ve kitap fuarlarına katılım sağlanmasının gerekli olduğuna,
23. DergiPark’ın Azerice ve Kırgızca gibi Türk dilleri ile Arnavutça, Boşnakça ve Bulgarca dillerinde de hizmet sunabilmesine yönelik geliştirme çalışması yapılmasının önerilmesine,
24. 2018 tarihli Akademik Teşvik Yönetmeliği ile akademik faaliyet listesinden çıkarılan hakemlik görevinin TR Dizin’de yer alan dergiler için yeniden yönetmeliğe eklenmesinin, akademik dergi yayıncılığının desteklenmesi açısından gerekli olduğuna,
25. Türkiye merkezli akademik dergi yayıncılığını desteklemek ve editöryal süreçte görev alınmasını teşvik etmek amacıyla belli süre editörlük görevinde bulunmanın puan değerinin Üniversiteler tarafından atama yönergelerine eklenmesinin önerilmesine,
26. Süreli akademik dergilerde yapılan editörlük/editörler kurulu üyeliği görevinin, doçentlik başvurusunda puan değerinin olmasına dair düzenleme yapılmasının önerilmesine,

Araştırma ve Yayın Etiğine Dair Kararlar

22. YÖK veya ÜAK bünyesinde araştırma ve yayın etiğine dair ihlal iddialarının incelenmesi için dergi editörlükleri ve diğer tüzel kişiler ile gerçek kişilerce elektronik ortamda başvuruların yapılabileceği merkezi bir birim kurulmasının önerilmesine,
23. Üniversite Etik Kurullarının üniversitelerinde etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik duyarlılık kazanılması için yılda en az bir kez hizmet etiği eğitim ve benzeri çalışmaları düzenlemelerinin önemli ve gerekli olduğunun belirtilmesine,
24. YÖKAK kalite ölçütlerine, üniversitelerin bilimsel kitap ve dergi yayıncılığı hizmetlerinin kalitesini izlemeye yönelik ölçüt ve alt ölçütlerin eklenmesinin önerilmesine,
25. Hakemli dergilerde, yayımlanmak üzere gönderilen çalışmaların akademik etik açısından incelenmesinden sorumlu Etik Editörü görevlendirmesinin yapılmasına,
26. İntihal ve çifte yayın gibi etik ihlallerin, yazarların akademik yazım ve araştırma etiğine dair bilgi ve farkındalıklarının artırılması ile azaltılabileceğine, lisans döneminden itibaren öğrencilere akademik araştırma ve yazım sistemlerinden birinin tam olarak öğretilmesinin gerekli olduğuna, Türkiye merkezli üretilen kitap ve dergilerin atıf değerlerinin doğru tespit edilebilmesine olanak sağlanması için akademik yazımda tercih edilecek kaynak gösterme sistemlerinin makine okumasına imkân sağlamasının ve referans yönetim sistemleri ile kullanıma uygun olmasının gerekli olduğuna, bu kapsamda yüksek lisans ve doktora tezleri ile makale ve kitapların yazımında bu niteliklere haiz olmayan ve sadece o kuruma özel kaynak gösterim biçimleri yerine APA, Chicago ve İSNAD gibi yaygın sistemlerden birinin tercih edilmesinin önerilmesine,

27. Akademik yazımda kullanılan APA, Chicago ve İSNAD gibi sistemlerden aslı İngilizce olanların yeni edisyonlarının Türkçe çevrilerinin yapılmamış olması, basılı ve elektronik türdeki tam metinlerinin ücretli olması dikkate alınarak Türkiye merkezli geliştirilen ve açık erişim olarak kullanıma sunulan İSNAD Atıf Sistemi’nin enstitülere, dergi editörlüklerine ve yayıncılara tavsiye edilmesine,

Açık Erişim ve Açık Bilime Dair Kararlar

28. Akademik araştırma verilerinin Üniversitelerin kurumsal arşivlerine ve/veya TÜBİTAK ULAKBİM APERTA: Türkiye Açık Arşivi’ne yüklenmesinin tavsiye edilmesine,
29. Üniversite yayınlarının ulusal ve uluslararası düzeyde erişilebilir olması amacıyla açık erişim formatında, Türkçe ve İngilizce özetlerini içerir şekilde yayımlanmasının tavsiye edilmesine,
30. Üniversiteler tarafından dergi yayıncılığında DergiPark ve OJS gibi ücretsiz hizmet sunan dergi platformları kullanılmakta ancak kitap yayıncılığında başvuru aşamasından, hakem süreci, yayın/basım, derleme ve veri dağıtımı aşamalarının tümünü içeren bir kitap yayın platformu bulunmamaktadır. Necmettin Erbakan Üniversite ile İstanbul Üniversitesi tarafından geliştirilmekte olan sistemlerin YÖK veya iş birliği yapılacak diğer üniversitelerin destekleri ile tüm üniversitelerin kullanımına hazır hale getirilmesinin ve bu platformda yayın süreci tamamlanan eserlerin “Türkiye Üniversite Yayınları Platformu” markası adı altında erişime açılması ve aranabilir-bulunabilir olmasının önerilmesine,
31. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitabım platformuna üniversite yayını e-kitapların da eklenebilmesi için e-pub formatına ek olarak PDF formatının da eklenebilmesine yönelik güncelleme yapılmasının önerilmesine,
32. Ulusal Toplu Katalog TO-KAT platformunda, aynı materyalin farklı kütüphanelerce mükerrer ve farklı şekillerde kataloglanmasını önleyen güncelleme yapılmasının önerilmesine,
33. Derleme Kanunu gereğince elektronik kitapların derlemesinin yapıldığı Elektronik Yayın Derleme Sistemi EyDeS’in geliştirilmesine ve bu sisteme eklenen açık erişim kitapların Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitabım platformu ile eşzamanlı çalışabilir hâle getirilmesinin önerilmesine,
34. TÜBİTAK ULAKBİM çatısı altında, Türkiye’de yayınlanan akademik hakemli dergiler için elektronik ortamda barındırma ve editoryal süreç yönetimi hizmeti sunan DergiPark’ın bilimsel dergi yayıncılığının ülkemizde desteklenmesi ve geliştirilmesine katkı sağladığı değerlendirilerek DergiPark’ın geliştirilmesinin ve kullanımının desteklenmesine,

karar verildi.

[1]      Tanınmış ulusal yayınevi: En az beş yıldır ulusal düzeyde düzenli faaliyet yürüten, daha önce aynı alanda farklı yazarlara ait en az yirmi kitap yayımlamış ve yükseköğretim kurumu senatosunun kararıyla alanında etkinliği ve saygınlığı kabul edilen yayınevini,

Tanınmış uluslararası yayınevi: En az beş yıldır uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten, Türkçe dışındaki dillerde aynı alanda farklı yazarlara ait en az yirmi kitap yayımlamış ve yükseköğretim kurumu senatosunun kararıyla alanında etkinliği ve saygınlığı kabul edilen yayınevini. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=201811834&MevzuatTur=21&MevzuatTertip=5

[2]      Ulusal Yayınevi: En az dört yıl ulusal düzeyde düzenli faaliyet yürüten, yayınları Türkiye’deki üniversite kütüphanelerinde kataloglanan ve daha önce aynı alanda farklı yazarlara ait en az 20 kitap yayımlamış yayınevi.

Uluslararası Yayınevi: En az dört yıl uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten, yayımladığı kitaplar Yükseköğretim Kurulunca tanınan sıralama kuruluşlarınca belirlenen dünyada ilk 500’e giren üniversite kütüphanelerinde kataloglanan ve aynı alanda farklı yazarlara ait en az 20 kitap yayımlamış olan yayınevi.https://www.uak.gov.tr/DuyuruBelgeleri/gecmis-duyurular/genel-duyurular/2020_Duyuru_YÖK%20Kararı_191119.pdf